Program szkolenia

Typowy szkolenie, nawet jeśli trwa kilka godzin, możemy podzielić na trzy etapy: (1) początek, (2) rozwinięcie i (3) zakończenie. Poniżej znajdziesz ich krótki opis.

Początek szkolenia

Celem tego etapu jest poznanie uczestników i trenera, wyjaśnienie celu treningu i ustalenie obowiązujących zasad, a tym samym zbudowanie wzajemnego zaufania oraz motywacji do uczenia się. Na tym etapie powinieneś zadbać o to, by:

1. Uczestnicy przedstawili się sobie. Jest to szczególnie istotne wtedy, gdy uczestnicy nigdy wcześniej się nie spotkali. Możesz zaproponować jakąś formę przedstawienia się i – używając jej, jako przykładu – przedstawić się jako pierwszy. Może ona zawierać np. imię, szkołę lub organizację, którą dany uczestnik reprezentuje oraz dodatkową informację na temat doświadczeń związanych z tematyką szkolenia, ulubionej gry komputerowej itp.
2. Przedstawić się uczestnikom. Oprócz podstawowych informacji, które przekazują sobie uczestnicy, jako trener powinieneś powiedzieć o sobie trochę więcej – np. wyjaśnić, jakie posiadasz kompetencje związane z tematyką warsztatu, jakie są Twoje doświadczenie w roli trenera, a także przekazać inne informacje, które przekonają uczestników, że jesteś właściwą osobą na właściwym miejscu.
3. Zapytaj uczestników czego chcieliby się nauczyć podczas szkolenia. Możesz to zrobić na kilka sposobów. Najprostszym wyjściem jest poproszenie uczestników, aby podczas przedstawiania się dokończyli następujące zdanie: „Podczas tego warsztatu, chciałbym nauczyć się…”. Bardziej skomplikowane rozwiązanie to: (1) rozdać uczestnikom karteczki samoprzylepne i poprosić, aby zapisali na każdej z nich, czego chcieliby się nauczyć; (2) poprosić każdego przeczytanie tego, co napisał, i przypięcie karteczki np. na tablicy korkowej – w taki sposób, żeby podobne pomysły znajdowały się blisko siebie. To stworzy swoistą „mapę oczekiwań”, która pokaże, czego w szczególności chcą się nauczyć uczestnicy (jakie treści powtarzają się najczęściej).
4. Odnieść się do “mapy oczekiwań” i powiedzieć uczestnikom, które z nich zostaną spełnione podczas szkolenia, a które nie, i dlaczego. Jest oczywiste, że podczas szkolenia nie można spełnić oczekiwań wszystkich osób. Powiedz to wprost i – jeśli to możliwe – wskaż dodatkowe źródła wiedzy na tematy, które nie zostaną poruszone na warsztacie.
5. Przedstawić uczestnikom program szkolenia – pokazać, jakie są tematy poszczególnych jego części, i ile te części będą trwały. Można rozdać uczestnikom wydrukowany program lub powiesić go na ścianie na dużej kartce. Powiedz też, kiedy przewidujesz przerwy i ile będą trwały.
6. Przekaż uczestnikom instrukcje związane z danym zadaniem. Wyjaśnij im cel zadania, zaproponuj sposób, w jaki mogą ten cel osiągnąć, a także podaj czas, jaki mają do dyspozycji. W przypadku bardziej skomplikowanych ćwiczeń wydrukuj i rozdaj uczestnikom instrukcję opisujące kolejno, jak wykonać zadania. Dzięki temu uczestnicy nie tylko będą wiedzieli, co i w jakim czasie zrobić, ale także będą mogli niezależnie podjąć decyzje dotyczące zadania i czuć się za nie odpowiedzialni. Oznajmij, że jeśli ktoś nie rozumie zadania, to zanim spyta Ciebie, powinien spróbować znaleźć odpowiedź rozmawiając z innymi uczestnikami. Jeśli zauważysz, że uczestnicy mają wystarczające kompetencje związane z uczeniem się, zaproponuj im, by – jeśli chcą – osiągnęli zakładany cel zadania inną metodą niż zaproponowana przez Ciebie. Podczas typowych szkoleń większość zadań uczestnicy wykonują w grupach (dzięki temu rozwijają umiejętności społeczne). Ważne jest, żeby każdy był zaangażowany w pracę, jednak podczas niektórych zadań wybrani uczestnicy mogą pełnić dodatkowe role, takie jak lider czy osoba prezentująca wyniki innym grupom. W takim przypadku przygotuj odpowiednie instrukcje, wytłumacz te role oraz odpowiedzialność z nimi związaną.
7. Zapewnij odpowiednie warunki do przeprowadzenia zadania. Wskaż uczestnikom przestrzeń, w której mają zrealizować zadanie, np. stoły przygotowane do pracy grupowej. Zapewnij potrzebne materiały i narzędzia. Uczestnikom pozostaw decyzję, w jaki sposób chcą poradzić sobie z zadaniem.
8. Ustal z uczestnikami zasady, jakie zasady będą obowiązywały podczas szkolenia (tzw. kontrakt). Znajomość zasad wzmacnia poczucie bezpieczeństwa, a tym samym wspiera proces uczenia się. Ponadto, wspólnie ustalone zasady pozwalają trenerowi odwoływanie się do nich („wspólnie ustaliliśmy, że…”), tak, by nie brać na siebie całej odpowiedzialności za ich egzekwowanie. Najprostszym sposobem na ustalenie zasad jest zaproponowanie kilku z nich, wytłumaczenie, na czym polegają i dodanie kilku propozycji uczestników („Co dodalibyście do tej listy?”). Bardziej zaawansowana metody są następujące:(1) poproś uczestników o przypomnienie sobie innych szkoleń, w których uczestniczyli (lekcje w szkole, zajęcia pozalekcyjne itp.) i zastanowili się, co pomagało im w uczeniu się, co powodowało, że czuli się bezpiecznie i chcieli się zaangażować); (2) poproś ich o sformułowanie zasady, która mogłaby spowodować, by poczuli się tak podczas tego szkolenia np. „kiedy występuję przed grupą ciężko mi zebrać myśli, dlatego chciałbym zaproponować, że nie powinniśmy przerywać sobie wzajemnie, gdy ktoś chce się wypowiedzieć”; (3) poproś każdego z uczestników o zaproponowanie jednej zasady, aż w końcu powstanie lista – najlepiej nie dłuższa niż 5-7 zasad – którą większość uzna za wyczerpującą; (4) powiedz, że ta lista może być uzupełniana, jeśli podczas szkolenia okaże się, że jakaś ważna zasada została pominięta.
   

   Przykłady zasad obowiązujących w czasie warsztatów   •           Mówimy do siebie po imieniu •           Każdy może wyrazić swoją opinię •           Słuchamy uważnie •           Nie osądzamy innych, ale nie musimy zgadzać się z ich poglądami •           W każdej chwili możemy zadać pytanie, jeśli coś nie jest wystarczająco jasne •           Wyłączamy telefony komórkowe •           Nie spóźniamy się bez przyczyny

   Rozwinięcie

   Na tym etapie stosujesz zaplanowane metody szkoleniowe, po to aby uczestnicy mogli rozwinąć kompetencje opisane w celach warsztatu. Oznacza to, że uczestnicy wezmą udział w różnorakich ćwiczeniach (indywidualnie, w parach lub w grupach), podczas których zdobędą wiedzę, umiejętności oraz ukształtują swoje postawy. Jako trener:

   Przekaż uczestnikom instrukcje związane z danym zadaniem. Wyjaśnij im cel zadania, zaproponuj sposób, w jaki mogą ten cel osiągnąć, a także podaj czas, jaki mają do dyspozycji. W przypadku bardziej skomplikowanych ćwiczeń wydrukuj i rozdaj uczestnikom instrukcję opisujące kolejno, jak wykonać zadania. Dzięki temu uczestnicy nie tylko będą wiedzieli, co i w jakim czasie zrobić, ale także będą mogli niezależnie podjąć decyzje dotyczące zadania i czuć się za nie odpowiedzialni. Oznajmij, że jeśli ktoś nie rozumie zadania, to zanim spyta Ciebie, powinien spróbować znaleźć odpowiedź rozmawiając z innymi uczestnikami. Jeśli zauważysz, że uczestnicy mają wystarczające kompetencje związane z uczeniem się, zaproponuj im, by – jeśli chcą – osiągnęli zakładany cel zadania inną metodą niż zaproponowana przez Ciebie. Podczas typowych szkoleń większość zadań uczestnicy wykonują w grupach (dzięki temu rozwijają umiejętności społeczne). Ważne jest, żeby każdy był zaangażowany w pracę, jednak podczas niektórych zadań wybrani uczestnicy mogą pełnić dodatkowe role, takie jak lider czy osoba prezentująca wyniki innym grupom. W takim przypadku przygotuj odpowiednie instrukcje, wytłumacz te role oraz odpowiedzialność z nimi związaną. Zapewnij odpowiednie warunki do przeprowadzenia zadania. Wskaż uczestnikom przestrzeń, w której mają zrealizować zadanie, np. stoły przygotowane do pracy grupowej. Zapewnij potrzebne materiały i narzędzia. Uczestnikom pozostaw decyzję, w jaki sposób chcą poradzić sobie z zadaniem. Monitoruj przebieg ćwiczenia. Obserwuj jak uczestnicy wykonują zadania. Zwróć uwagę na to, jak się komunikują, czy wszyscy są zaangażowani w pracę w grupie, jak wypełniają swoje role. Jeśli to potrzebne, pomóż im, zapewniając dodatkowe wyjaśnienia. Postaraj się jednak nie ingerować zanadto w pracę grupy, nie próbuj wykonywać czegoś za uczestników szkolenia. Na ogół lepiej jest, jeśli zrobią coś sami, nawet jeśli popełnią błędy („czasem wygrywasz, a czasem się uczysz”). Pamiętaj – im więcej samodzielności zapewnisz uczestnikom, tym więcej masz czasu na monitorowanie ich pracy, a tym samym więcej podstaw do udzielania im informacji zwrotnych na temat przebiegu pracy w grupach. Jeśli to niezbędne, wprowadź zmiany w przyjętym planie szkolenia. Twoje obserwacje mogą uświadomić Ci, że trzeba zmodyfikować ustalony plan. Zrób to, jeśli dojdziesz do wniosku, że pewne potrzeby uczestników okazały się ważniejsze, niż podczas etapu oceny potrzeb, albo jeśli metoda, którą zaplanowałeś, nie w pełni pozwoli na osiągnięcie zakładanych celów szkolenia. Aby nie przegapić takiej sytuacji, możesz:W połowie szkolenia (jeśli trwa dłużej niż jeden dzień, to na zakończenie dnia) zapytaj uczestników czego się nauczyli i czy ta wiedza będzie dla nich użyteczna w okolicznościach, w których mieli zamiar jej użyć (np. przy ubieganiu się o pracę, w realizowaniu projektu w szkole lub organizacji pozarządowej itp.) Powieś na ścianie flipchart, na którym uczestnicy mogą w każdym momencie zapisać różne sugestie, takie jak „Chciałabym poznać inne aplikacje do obróbki filmu niż te, które poznaliśmy wcześniej”.Udostępnij w formie flipchartowego lub ankiety online pytanie ”Czy nauczyłeś się tego, czego naprawdę potrzebujesz?”, ze skalą, np. od 1 do 10, na której uczestnicy mogą zaznaczyć odpowiedź.Pozwól uczestnikom zaprezentować rezultaty zadania. Metodaprezentacji zależy od tego, czy uczestnicy pracowali indywidualnie, czy w grupie, a także od tego, ile masz na to czasu (im krótsze szkolenie, tym mniej czasu na taką prezentację). Pamiętaj jednak, że nie ma sensu, by uczestnicy realizowali zadania, których przebiegu i efektów nie będą w stanie zaprezentować. Jeśli uczestnicy mają uczyć się na błędach, to przede wszystkim podczas tego etapu. Jeśli uczestnicy pracowali w grupach, rezultaty może zaprezentować jedna, wybrana przez nich osoba. Jej wypowiedzi mogą uzupełniać pozostali członkowie danej grupy. Inną opcją jest prezentacja wyników przez wszystkich członków grupy, którzy dzielą się rolami (częściami prezentacji). Oto kilka przykładowych metod prezentacji, które możesz wykorzystać: Spisanie efektów na flipcharcie. Tekst może być wzbogacony o schematy, grafiki itp.; Jeśli rezultaty pracy grupy są multimedialne, uczestnicy mogą użyć projektora i je zaprezentować (prezentacja w Power Poincie, profil w sieci społecznościowej, zdjęcia, wideo itp.); Odegranie scenek ilustrujących np. wywiad z pracodawcą.  Podsumuj przebieg i efekty realizacji zadań (refleksja). Zaproponuj uczestnikom jakąś formę podsumowania przebiegu i realizacji zadań. Przebieg realizacji zadania to sposób, w jaki uczestnicy starali się osiągnąć oczekiwane rezultaty. Aby pomóc uczestnikom w refleksji nad przebiegiem realizacji zadania, zadaj np. następujące pomocnicze pytania: „Jakich metod użyliście, żeby wykonać zadanie?”, „Co się udało, a co w przyszłości zrobilibyście inaczej, gdybyście otrzymali takie samo zadanie?”, „Z czym mieliście największe trudności?”, „Jak sobie z nimi poradziliście?”, „Jak przebiegała komunikacja w grupie?”, „Łatwo było wam się porozumieć?”, „W jaki sposób podejmowaliście decyzje?”. Efektem zadania jest to, co udało się osiągnąć. Aby pomóc uczestnikom w rozpoznaniu efektów zadania, możesz zadać następujące pytania: „Co udało się wam osiągnąć?”, „W jakim stopniu udało się Wam osiągnąć cele wyznaczone w instrukcji?”, „Czy jesteście zadowoleni z wyników?”, „Jak usprawnilibyście rozwiązywanie podobnego zadania w przyszłości?”.